ಸಂತೋಷದ ಸ್ವರೂಪ – ಸಂತೋಷದ ಬಗೆ 12

ಪ್ರಶಾಂತ ಆನಂದ

ಧ್ಯಾನಿ

ಪ್ರಪಂಚದ ಎಲ್ಲ ಗೋಜುಗಳನ್ನೂ ಮರೆತು ಒಂಟಿಯಾಗಿ ಧ್ಯಾನಸ್ತನಾದಾಗ ದೊರೆಯುವ ಖುಷಿ ಇದು. ಆಂತರಿಕ ಶಾಂತಿಯನ್ನು ಪಡೆಯುವುದು ಧ್ಯಾನಸ್ತನ ಉದ್ದೇಶ. ಇದು ಹಿಂದಿನ ಬಗೆಯ ಖುಷಿಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ್ದೇ ಆದರೂ ಸಾಂಸಾರಿಕ ಸಮಸ್ಯೆಗಳನ್ನು ತಾತ್ಕಾಲಿಕವಾಗಿ ದೂರವಿಡುವುದಲ್ಲ.  ಇದು ಪ್ರಪಂಚದ ಗೊಡವೆಯನ್ನು ದೂರವಿಟ್ಟು ಧಾರ್ಮಿಕ ಅಥವಾ ತಾತ್ವಿಕ ಕಾರಣಗಳಿಗಾಗಿ ತನ್ನೊಳಗನ್ನು ನೋಡುವುದಕ್ಕೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ್ದು. ಹಲವರಿಗೆ ಇದು ಮನುಷ್ಯನ ಸಹಜ ಗುಣವಲ್ಲವೆನ್ನಿಸಬಹುದು.  ಮನುಷ್ಯರು ಸಹಜವಾಗಿಯೇ ಕುತೂಹಲ ಹಾಗೂ ಚೈತ್ನಯಶೀಲತೆಯಿರುವ ಕ್ರಿಯಾಶೀಲ, ಶ್ರಮಿಕ,ಶೋಧ ಪ್ರವೃತ್ತಿಯ ವ್ಯಕ್ತಿಗಳು.  ಮನಸ್ಸನ್ನು ಬರಿದಾಗಿಸಿದರೆ ಉನ್ನತ ಪ್ರಜ್ಞಾವಸ್ಥೆಯನ್ನು ಪಡೆಯಬಹುದೆನ್ನುವ ಕಲ್ಪನೆ ವಿಕಾಸವಾದದ ದೃಷ್ಟಿಯಿಂದ ಒಪ್ಪುವುದು ಕಷ್ಟವೇ.  ಧ್ಯಾನಸ್ಥರು ಮಾನಸಿಕವಾಗಿ ಖುಷಿಯಾಗಿದ್ದಾರೆಂದು ತೋರಿದರೂ ಕ್ರಿಯಾಶೀಲರಾದ ಸಾಮಾನ್ಯರಿಗೆ ಚಟುವಟಿಕೆಯಿಂದಿರುವ ಉಳಿದವರೇ ಹೆಚ್ಚು ಖುಷಿಯಾಗಿರುವಂತೆ ತೋರಬಹುದು.

ಧ್ಯಾನಿಯ ಪ್ರಪಂಚವೆಲ್ಲ ಪ್ರಶಾಂತತೆಯಿಂದಿರಬಹುದು. ಆದರೆ ನಮ್ಮಂತಹವರಿಗೆ ಇದು ಬಲು ಜಡವೆನ್ನಿಸುತ್ತದೆ. ಭಾವೋನ್ಮಾದವಿಲ್ಲ, ಹರ್ಷೋಲ್ಲಾಸವಿಲ್ಲ. ಕೇವಲ ಪ್ರಶಾಂತ ವೈರಾಗ್ಯದ ಭಾವನೆಯಷ್ಟೆ ಇದೆ ಎನ್ನಿಸುತ್ತದೆ. ಈ ವೈರಾಗ್ಯದಲ್ಲೇ ಧ್ಯಾನಿಗಳು ನೆಮ್ಮದಿಯನ್ನು ಅನುಭವಿಸುತ್ತಿರಬಹುದು. ಸಂಸಾರದ ತಾಪತ್ರಯಗಳಿಂದ ದೂರವಿಟ್ಟು ಇದು ಕೆಲವರಿಗೆ ಒಳ್ಳೆಯ ಫಲ ನೀಡುತ್ತದೇನೋ. ನನಗಂತೂ ಇದು ಹೊಸ ಆಂತರಿಕ ಸತ್ಯಾನ್ವೇಷಣೆಯ ಬದಲು ವಾಸ್ತವದಿಂದ ಓಡಿಹೋಗುವ ಹಾದಿ ಎನಿಸುತ್ತದೆ. ನನಗೂ, ಹಾಗೆಯೇ ಬಹುತೇಕ ಮಾನವರಿಗೆ, ಎಲ್ಲವನ್ನೂ ತಿರಸ್ಕರಿಸಲು ಹೇಳುವ ಆತ್ಮಾವಲೋಕನದ ತತ್ವಶಾಸ್ತ್ರಕ್ಕಿಂತಲೂ ಸಂಭ್ರಮದ ಸ್ಥಳ ಎನಿಸುತ್ತದೆ ಈ ಪ್ರಪಂಚ. ನಿಜ ಹೇಳಬೇಕೆಂದರೆ, ಈ ಬಗೆಯ ಪ್ರಶಾಂತ ಆನಂದವನ್ನು ಹುಡುಕುವವರು ಒಂದು ವಿಷಯದಲ್ಲಿ ನಮ್ಮೆಲ್ಲರಿಗಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಲಾಭ ಪಡೆಯುತ್ತಾರೆ. ಮಾನವ ಸಹಜ ಕುತೂಹಲವನ್ನು ದೀರ್ಘಕಾಲ ದೂರವಿಡಬಲ್ಲಂತಹ ಪ್ರಶಾಂತ ಸ್ವಭಾವದವರಾಗಿದ್ದು, ಧ್ಯಾನದಲ್ಲಿ ಸಫಲರಾದರೆ ಅವರು ನಮಗೆಲ್ಲರಿಗಿಂತಲೂ ದೀರ್ಘಾವಧಿಯ ಆನಂದವನ್ನು ಅನುಭವಿಸಬಲ್ಲರು.

ಸಾಮಾನ್ಯ ಕ್ರಿಯಾಶೀಲ ಮನುಷ್ಯರಿಗೆ ಸುದೀರ್ಘವಾದ ನಿರೀಕ್ಷೆಯ ಮಧ್ಯೆ ಅಲ್ಲಲ್ಲಿ ಗಾಢವಾದ ಖುಷಿಯ ಅಲೆಗಳಷ್ಟೆ ಪ್ರಾಪ್ತವಾಗುತ್ತವೆ. ಧ್ಯಾನಿಗಳು ನಿಜಕ್ಕೂ ತಮ್ಮ ಆತ್ಮಾವಲೋಕನದಲ್ಲಿ ಖುಷಿ ಕಾಣುವುದು ಸಾಧ್ಯವಾದರೆ ಅವರು ಬಲು ದೀರ್ಘ ಕಾಲ ಖುಷಿಯಾಗಿ ಇರಬಲ್ಲರು. ಬುದ್ಧ ತನ್ನ ಬೋಧನೆಗಳಲ್ಲಿ ಇದನ್ನು ಚೆನ್ನಾಗಿ ತಿಳಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಆತನ ಬೋಧನೆಯ ಕೇಂದ್ರ ತತ್ವ ‘ಮಧ್ಯಮ ಮಾರ್ಗ’ ವನ್ನು ಹೀಗೆ ಸಂಕ್ಷಿಪ್ತವಾಗಿ ವಿವರಿಸಬಹುದು. ತಮ್ಮ ಆಸೆಗಳನ್ನು ಸಂಪೂರ್ಣ ನಿರಾಕರಿಸುವುದರಿಂದಾಗುವ ಆತ್ಮಹಾನಿಗೂ, ಆಸೆಗಳ ಬೆಂಬತ್ತಿ ಸಂಕಟವನ್ನು ಅನುಭವಿಸುವವರನ್ನೂ ಕಂಡ ಬುದ್ಧನಿಗೆ ಇವೆರಡರ ನಡುವಿನ ಮಧ್ಯಮ ಮಾರ್ಗ ಗೋಚರಿಸಿತು. ತಮ್ಮ ಆಸೆಗಳನ್ನೇ ತ್ಯಜಿಸಿಬಿಡುವುದೇ ಈ ಮಾರ್ಗ.  ಬೇರೆ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಹೇಳುವುದಾದರೆ ಬುದ್ಧ ವಿರಾಗಿಯ ಕಠಿಣ ನಿರಾಕರಣೆಯನ್ನೂ ಹಾಗೂ ಅನಿವಾರ್ಯವಾಗಿ ನಿರಾಶೆಗಳನ್ನು ಹೊತ್ತು ತರುವ ಭೋಗಿಯ ಜೀವನವನ್ನೂ ಬೇಡವೆಂದು, ಇವೆರಡೂ ವಿಪರೀತಗಳ ನಡುವಿನ ಮಾರ್ಗದ ಮೇಲೆ ಗಮನವಿತ್ತ. ಸಿನಿಕರಿಗ ಇದು ಎಲ್ಲವೂ ಮಿತಿಯಲ್ಲಿರುವ ಹೊಂದಾಣಿಕೆಯ ತತ್ವವೆಂದು ತೋರುತ್ತದೆ. ಕುಡಿತ ತಪ್ಪಲ್ಲ ಅತಿಯಾಗಿ ಕುಡಿದರೆ ಯಕೃತ್ತಿಗೆ ಹಾನಿಯಾಗುತ್ತದೆ ಮುಂತಾಗಿ ಘೋರ ನಿರ್ಬಂಧಗಳ ಬದಲಿಗೆ ಮಿತಿಯಾಗಿ ಕಡಿವಾಣ ಹಾಕುವುದು ಹಾಗೂ ಲಂಪಟತನದ ಬದಲಿಗೆ ಅಲ್ಪಲೋಲುಪನಾಗಿರುವ ಕಲ್ಪನೆ ಸಿನಿಕರಿಗೆ ಬರಬಹುದು.

ಆದರೆ ಬುದ್ಧನ ಮನಸ್ಸಿನಲ್ಲಿದ್ದುದು ಅದಲ್ಲ. ಆತ ಆಸೆ ಮಿತಿಯಲ್ಲಿರುವುದನ್ನ ಮಧ್ಯಮ ಮಾರ್ಗವೆಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲಿಲ್ಲ.  ಆಸೆಯನ್ನು ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಕಳೆದುಕೊಳ್ಳಬೇಕೆಂದಿದ್ದ. ಸಂಪೂರ್ಣ ನಿಷೇಧ ಹಾಗೂ ಸಂಪೂರ್ಣ ಭೋಗಗಳೆರಡು ವಿಪರೀತ ವೈರುಧ್ಯಗಳೆಂದೂ, ಇವುಗಳ ನಡುವೆ ಎಲ್ಲೋ ಆಸೆಗಳೇ ಇಲ್ಲದ ತಟಸ್ಥ ಸ್ಥಿತಿಯೂ ಇದೆ ಎಂದು ಬುದ್ಧ ಕಂಡಿದ್ದ. ಅಲ್ಲಿ ಮನಸ್ಸಿಗೆ ಶಾಂತಿ ಇದ್ದು ಗಾಢವಾದ ಮುಕ್ತ ಮತ್ತು ಸ್ವತಂತ್ರ ಭಾವವಿರುವ ನಿರ್ವಾಣ ಸ್ಥಿತಿ ದೊರೆಯುತ್ತದೆ.  ಧ್ಯಾನಿಗೆ ಇದು  ಪ್ರಸನ್ನತೆಯ ಖುಷಿಯನ್ನು ತರುತ್ತದೆಂದರೆ ತಾರ್ಕಿಕವಾಗಿ ಅದು ಕ್ಷಣಿಕ ಸುಖಕ್ಕಿಂತಲೂ ದೀರ್ಘಲಾಭ ತರುವಂಥದ್ದಷ್ಟೆ. ನಾವುಗಳು ಆಗೊಮ್ಮೆ ಈಗೊಮ್ಮೆ ಕಾಣುವ ಉತ್ಕಟ ಸಂತೋಷದ ಆ ಕ್ಷಣವನ್ನು ಹೀಗೆಯೇ ದೀರ್ಘಕಾಲ ಉಳಿಸಿಕೊಳ್ಳುವುದು ಸಾಧ್ಯವೆನ್ನುವುದು ಅನುಮಾನ.

ಪ್ರಶಾಂತ ಖುಷಿಯೆನ್ನುವುದು ಯಾಕೋ ಸಾವಿನಷ್ಟು ಸಂಕಟಕರವಲ್ಲದ  ಪ್ತಶಾಂತ ಮರಣ ಎನ್ನಿಸುತ್ತದೆ.

——————-

“ನಾವು ಆಗೊಮ್ಮೆ, ಈಗೊಮ್ಮೆ ಕಾಣುವ…. ಅನುಮಾನ”. ಈ ವಾಕ್ಯದ ಭಾಷಾಂತರ ಬಹಳ ಕಷ್ವವೆನ್ನಿಸಿತು. ಬಹುಶಃ ಮಾರಿಸ್ ಕೂಡ  ಇಲ್ಲಿ ಗೊಂದಲಮಯವಾಗಿಯೇ ಬರೆದಿರುವಂತಿದೆ. ಈ ಗೊಂದಲವನ್ನು ಅನುವಾದದಲ್ಲಿ ನಿವಾರಿಸುವುದು ಹೇಗೆ? ಮೂಲದ ಆಶಯವೇ ತಿಳಿಯದಿದ್ದಾಗ ಇದು ಬಹಳ ಕಷ್ಟ.

_________________

TRANQUIL HAPPINESS

The Meditator

This is the form of happiness that is obtained by contemplation and isolation from the cares of the world. The meditator’s goal is to find an inner peace. It is related to the last category, but here there is a deliberate philosophical or religious shutting out of the rest of the world and a turning in on oneself, rather than a temporary side-stepping of worldly problems. To many people, this type of happiness appears out of tune with true human nature. If human beings are, by their very nature, active, striving, exploratory individuals, full of curiosity and energy, the idea that higher states of consciousness can be obtained by letting the mind go blank is hard to understand from an evolutionary point of view. To typically energetic individuals, it seems that, even if the meditators are having a happy time inside their skulls, it is more likely that everyone else is having a much better time outside, where the action is.

The meditator’s world may be pervaded by a sense of serenity, but this is too passive for most of us. There is no surge of emotion, no joyous elation: merely a quiet feeling of detachment. Within that detachment the meditators may well experience a sense of calm; for some people, this could be enormously rewarding, shutting them off from the cares of the world. But for me this amounts to an escape from reality rather than the discovery of a new, inner reality. For me, and I suspect for the majority of human beings, the world is too exciting a place to be shut off by an inwardlooking philosophy. To be fair, those who practice the pursuit of tranquil happiness as a serious preoccupation do have one advantage over the rest of us. If they have a sufficiently serene type of personality, one that allows them to switch off human curiosity for long periods of time, they can, if they are successful in their meditations, achieve a more prolonged state of happiness than the rest of us.

 

For the more typically active human beings, there are long stretches of anticipation with only occasional peaks of intense, surging happiness. But if meditators can truly find happiness in their inner searching, then they can, in theory, sustain this for much longer periods of time. This is summed up well in the teachings of Buddha. The key to his philosophy is ‘The Middle Way’, which has been summarized as follows: ‘Realizing both the self-destructiveness of those who deny their desires and the misery of those who follow their desires, the Buddha saw that there is a Middle Path, which is simply to lose one’s desires: In other words, the Buddha rejected the masochism of self-denial and the many inevitable disappointments of the out-and-out hedonist, and focused on the central zone between these two extremes. Viewed cynically, this is no more than a philosophy of compromise, of ‘moderation in all things’: the idea that one drink is good for you but twenty will rot your liver, etc., mild restraints instead of savage ones, or mild indulgences instead of debauched ones.

 

But that is not quite what the Buddha had in mind. He did not envisage The Middle Way as a moderate expression of desire, but rather of the loss of desire altogether. Rather than seeing the ‘spectrum of desire’ as a kind of scale, from totally inhibited to totally unleashed, he saw it instead as two opposed extremes between which there is a completely neutral point where no desire exists at all. In that region, the mind finds peace and a state of Nirvana: a deep inner feeling of freedom and nonattachment. If this can bring tranquil happiness to the meditator, then in theory it has the advantage of being long-lasting rather than fleeting. But whether it is possible to maintain, over a long  period, the intensity of the surge of joy that the rest of us feel when we experience a peak. moment of happiness, seems doubtful.

 

Tranquil happiness, it has to be said, sounds rather like the peace of death without any of the unpleasantness of dying.